1ο Συνέδριο Μακεδονικού Έπους: Η εισήγησή μου για τον Τέλλο Άγρα

 

 Στις 24 Απριλίου 2023, συμμετείχα ως εισηγητής στο 1ο Συνέδριο Μακεδονικού Έπους, που πραγματοποιήθηκε στο Δημαρχιακό Μέγαρο Αχαρνών.

Εμπνευστής του Συνεδρίου ήταν ο Διευθυντής του Εσπερινού Γυμνασίου Αχαρνών, Χρήστος Μανδράκης (σήμερα είναι Διευθυντής του Εσπερινού Λυκείου Παλλήνης) και οργανωτής ο Δήμος Αχαρνών.

Μου δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσω για τη δράση και τη θυσία του Μακεδονομάχου Σαράντου Αγαπηνού (Τέλλος Άγρας) σε μια αίθουσα κατάμεστη από κόσμο.

Οφείλω ευχαριστίες στον Χρήστο Μανδράκη για την πρόσκληση.

 Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε την εισήγησή μου.

Το σύνολο των παρεμβάσεων δείτε το, εδώ.

Στο σύνδεσμο www.makedonikoepos.gr   δείτε πληροφορίες για το Συνέδριο.

 

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ Η ΟΜΙΛΙΑ ΜΟΥ ΠΟΥ ΣΥΜΠΕΡΙΕΛΗΦΘΗ ΣΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ (ΥΠΟ ΕΚΔΟΣΗ)

Κατεβάστε το κείμενο της ομιλίας από εδώ. ----------------------------

ΤΕΛΛΟΣ ΑΓΡΑΣ – Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΕΠΟΣ
Η συμβολή του Τέλλου Άγρα στον Μακεδονικό Αγώνα

 

Κανελλόπουλος Παν. Σπυρίδων
Μαθηματικός – Ειδικός Παιδαγωγός
Ενιαίο Ειδικό Επαγγελματικό Γυμνάσιο – Λύκειο Κορωπίου

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο Σαράντος Αγαπηνός γεννήθηκε τη 17η Φεβρουαρίου 1880. Το 1895, σε ηλικία δεκαπέντε ετών, εισήλθε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Το 1896, σε ηλικία είκοσι έξι ετών, αφήνοντας την ηρεμία και την ασφάλεια των Αθηνών «πέρασε» στην οθωμανοκρατούμενη Μακεδονία, ως επί κεφαλής ανταρτικού σώματος υιοθετώντας το ψευδώνυμο Τέλλος Άγρας. Τον Ιούνιο του 1907, μετά από απάνθρωπα βασανιστήρια, απαγχονίσθηκε σε μια καρυδιά από Βούλγαρους κομιτατζήδες.

Η πολεμική του δράση, στην περιοχή της ελώδους λίμνης των Γιαννιτσών, κατέστησε το νεαρό Ανθυπολοχαγό μια από τις θρυλικότερες και εμβληματικότερες μορφές του Μακεδονικού Αγώνα. Η δράση του, εκτιμώ, ήταν χρήσιμη για τον Ελληνικό Στρατό κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο. Ο στρατός μας, δίνοντας νικηφόρο μάχη στην περιοχή των Γιαννιτσών με τον τουρκικό στρατό, μπόρεσε να φθάσει ταχύτερα στη Θεσσαλονίκη προλαβαίνοντας το σύμμαχο βουλγαρικό στρατό. Ο στρατός μας στη διαδρομή του δεν συνάντησε Βούλγαρους κομιτατζήδες που, αν υπήρχαν, θα παρενοχλούσαν την πορεία του. Οι συμμορίες, είχαν εξοντωθεί από την ομάδα του Άγρα όσο αυτός ζούσε, αλλά και μετά τον ηρωικό θάνατό του.

 

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Τέλλος Άγρας, Μακεδονικό Έπος, Μακεδονικός Αγώνας.

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Δεν θέλω να παραξενευτείτε που εγώ, ως μαθηματικός που είμαι, θα εξιστορήσω τη δράση του Τέλλου Άγρα. Δεν διεκδικώ την αυθεντία ενός επιστήμονα ιστορικού, ασκώ όμως το δικαίωμά μου να μελετώ την Ιστορία του τόπου μας. Όντας ενεργός πολίτης, θεωρώ την Ιστορία ως έναν «βράχο»
που -ο καθένας μας, αλλά και ως έθνος- πρέπει αγόγγυστα να κουβαλάμε στην πλάτη μας, ώστε κατά τις δύσκολες στιγμές να «πατάμε» πάνω του κι από εκεί ψηλά κοιτάζοντας, να σχεδιάζουμε τη μελλοντική μας εθνική πορεία. Η Ιστορία διδάσκει τα μέλλοντα και σίγουρα δεν ανήκει στους μίζερους, τους βολεμένους, τους συμβιβασμένους και τους μοιρολάτρες.

Αποδέχθηκα την πρόταση να αναφερθώ στην ηρωική δράση του Τέλλου Άγρα, νοιώθοντας την υποχρέωση να τιμήσω τη θυσία τού «ιδανικού ήρωα» των παιδικών μου χρόνων! Ήταν τότε, που έπαιζα τα πρώτα μου παιχνίδια κάτω από τον ανδριάντα του που δεσπόζει στο πάρκο των Γαργαλιάνων Μεσσηνίας. Ήταν τότε, που παιδί των πρώτων τάξεων του Δημοτικού άκουγα με προσήλωση ό,τι μου διάβαζε ο πατέρας μου, απ' το βιβλίο τής Πηνελόπης Δέλτα με τίτλο: «Στα μυστικά τού βάλτου».

Η συγγραφέας, στο βιβλίο που εκδόθηκε το 1937, αναφέρεται στη δράση δύο ηρώων που ακούν στα αντάρτικα ψευδώνυμα: Τέλλος Άγρας και Καπετάν Νικηφόρος. Δεν είναι άλλοι, απ' τον Ανθυπολοχαγό του Ελληνικού Στρατού, Σαράντο Αγαπηνό και τον Ανθυποπλοίαρχο Ιωάννη Δεμέστιχα. Στον αγώνα τους είχαν βοηθούς και συναγωνιστές τους Έλληνες αντάρτες από κάθε περιοχή της τότε Ελλάδας, τους κατοίκους των Ελληνικών χωριών της Μακεδονίας, τους δάσκαλους, τις δασκάλες και τους ιερείς.

Θερμά ευχαριστώ για την πρόσκληση το συνάδελφο Χρήστο Μανδράκη, Διευθυντή του Εσπερινού Γυμνασίου Αχαρνών και επαινώ το Δήμο Αχαρνών για τη διοργάνωση της εκδήλωσης.

 

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Τα γεγονότα που «σημαδεύουν» την Ελλάδα από το 1833 ως το 1897, εντάσσονται σ' ένα ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, που είναι η διάλυση των αυτοκρατοριών και η δημιουργία των εθνικών κρατών.

Σύμφωνα με τις συμβάσεις Λονδίνου και Κωνσταντινούπολης (1832), το Ελληνικό κράτος συγκροτήθηκε από: την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια, τις Σποράδες, τις Kυκλάδες και τα νησιά τού Αργοσαρωνικού.

Τα εδάφη αυτά δεν ανταποκρίνονταν στις διεκδικήσεις που προέβαλε ο Ιωάννης Καποδίστριας το 1828 ούτε στο όραμα της δημιουργίας Ελληνικού κράτους, που θα περιείχε ιστορικά εδάφη όπου ζούσαν αλύτρωτοι Ελληνικοί πληθυσμοί. Αρκεί να θυμηθούμε την ευχή και ελπίδα τού Θεόδωρου Κολοκοτρώνη: «Και στην Πόλη να δώσει ο Θεός!». Να φτάσει δηλαδή το Ελληνικό κράτος μέχρι την Κωνσταντινούπολη!

Το 1864, τα Επτάνησα ενσωματώθηκαν στο Ελληνικό κράτος και ακολούθησε η Θεσσαλία το 1881.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα άρχισε ένας οξύς εκκλησιαστικός ανταγωνισμός των Βουλγάρων προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Ελληνικό κλήρο, με κατάληξη τη δημιουργία της «Εξαρχίας» και το Σχίσμα (1870).[1]  Εκείνο όμως που είχε σημασία ήταν ότι, η Εξαρχία απέκτησε το δικαίωμα να ιδρύει επισκοπές και στη Μακεδονία. Έτσι, σε χωριά όπου υπήρχαν ορθόδοξες εκκλησίες κτίστηκαν και νέες εξαρχικές ή αρπάχτηκαν βίαια οι υπάρχουσες.[2]

Για τους Βουλγάρους η ανεξαρτησία από το Πατριαρχείο προσέδιδε αέρα εθνικής ύπαρξης. Οι λέξεις «Πατριαρχικός» και «Εξαρχικός» έγιναν συνώνυμες με το «Έλληνας» και «Βούλγαρος» και έχουν θέση εθνικού ονόματος για όλη την περίοδο έως τους βαλκανικούς πολέμους. Μετά την ίδρυση της εξαρχίας οι Βούλγαροι άρχισαν να εποφθαλμιούν τη Μακεδονία και να δρουν ώστε να αποσπάσουν –με τη βία- πληθυσμούς από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και να τους υπαγάγουν  στην  Βουλγαρική Εξαρχία. 

Το 1885, η Βουλγαρία, παρακινούμενη από Ρωσία και Αυστρία, ενσωμάτωσε την Ανατολική Ρωμυλία παραβιάζοντας τη Συνθήκη του Βερολίνου (1878). Η Συνθήκη όριζε την Ανατολική Ρωμυλία, με πρωτεύουσα τη Φιλιππούπολη, ως αυτόνομη περιοχή εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το 1893, ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη η VMRO (ΒΜΡΟ στα βουλγαρικά), η «Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση» (στο εξής Ε.Μ.Ε.Ο.) με επίσημο σκοπό «το συντονισμό των προσπαθειών των χριστιανικών πληθυσμών της Μακεδονίας για την απελευθέρωσή τους από τον οθωμανικό ζυγό». Η οργάνωση αναφερόταν γενικά στα δικαιώματα του «Μακεδονικού λαού» χωρίς εθνικές ή δογματικές διακρίσεις.

Στην πραγματικότητα, η Ε.Μ.Ε.Ο. ήταν μία βουλγαρική εθνικιστική οργάνωση με μυστική ατζέντα τον εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας και την απόσχισή της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ως ενδιάμεσο στάδιο πριν την τελική ένωσή της με τη Βουλγαρία.

Η Ε.Μ.Ε.Ο., στη Μακεδονία, ανάγκαζε τους ντόπιους να πηγαίνουν στις «εκκλησίες» που υπάγονταν στη λεγόμενη «Βουλγαρική Εξαρχία». Ο εκκλησιασμός στις εξαρχικές «εκκλησίες» γινόταν στη βουλγαρική γλώσσα. Η προσπάθεια εκβουλγαρισμού των κατοίκων συνεχίστηκε με την ίδρυση σχολείων όπου διδασκόταν η βουλγαρική γλώσσα και κατηχούνταν αναλόγως τα παιδιά. Οι ντόπιοι κάτοικοι αντιμετώπιζαν απειλές, βασανιστήρια και καταστροφή των περιουσιών τους ώστε να «εκκλησιάζονται» στις εξαρχικές «εκκλησίες» και να στέλνουν τα παιδιά τους στα βουλγαρικά σχολεία.

Αξίζει πάντως να αναφέρουμε ότι, σήμερα, στα Σκόπια υπάρχει κόμμα με το ίδιο όνομα που διεκδικεί την ιδεολογική του καταγωγή από την παλιά Ε.Μ.Ε.Ο.

Το 1897, στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη, επικρατούσε επαναστατικός αναβρασμός με αίτημα την ενσωμάτωση της νήσου στην ελληνική επικράτεια. Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα εξεγέρθηκε υπέρ των Κρητικών. Η κυβέρνηση Θεοδώρου Δηλιγιάννη ανταποκρίθηκε στο αίτημα των Ελλήνων στέλνοντας στρατό στην Κρήτη. Παράλληλα οργάνωσε εξεγέρσεις στις τουρκοκρατούμενες Ήπειρο και Μακεδονία, ως αντιπερισπασμό. Η Τουρκία, αντιδρώντας, κήρυξε πόλεμο κατά της Ελλάδος την
5η Απριλίου 1897. Η σύγκρουση είχε διάρκεια ενός μηνός με τραγικά αποτελέσματα για την Ελλάδα. Η Θεσσαλία που είχε ενσωματωθεί το 1881 στην ελληνική επικράτεια κυριεύθηκε από τους Οθωμανούς, ενώ ο κίνδυνος για την Αττική ήταν ορατός. Η παρέμβαση της Ρωσίας απέτρεψε τα χειρότερα.

Η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη, που διαδέχθηκε αυτή του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, διαπραγματεύθηκε τη συνθήκη ειρήνης που υπεγράφη στην Κωνσταντινούπολη στις 4 Δεκεμβρίου 1897 (νέο ημερολόγιο). Οι απαιτήσεις των Τούρκων για υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις προστέθηκαν στον μερικό έλεγχο που είχε επιβληθεί στην Ελλάδα λόγω της πτώχευσης του 1893. Η Θεσσαλία επεστράφη σε μεγάλο βαθμό στην Ελλάδα. Οι Οθωμανοί συμφώνησαν να προωθήσουν το καθεστώς της Κρήτης ως αυτονόμου κράτους με οθωμανική επικυριαρχία.

Η Ελλάδα υποχρεώθηκε σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές για νέο δανεισμό και έτσι φτάσαμε στην επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (Δ.Ο.Ε.), το 1898. Παραχωρήθηκαν στον Δ.Ο.Ε. (τρόικα ή θεσμούς θα τον λέγαμε σήμερα) οι εξής πηγές εσόδων: δασμοί τελωνείων, τα μονοπώλια αλατιού, πετρελαίου, σπίρτων και άλλων προϊόντων. Ο Δ.Ο.Ε. είχε την εποπτεία των δημοσίων υπηρεσιών που ήταν αρμόδιες για την είσπραξη των εσόδων. Οι προσλήψεις, απολύσεις, μεταθέσεις και προαγωγές των υπαλλήλων αυτών των υπηρεσιών, ήταν κάτω από την έγκριση της τότε τρόικας!

 

ΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΤΟΥ ΤΕΛΛΟΥ ΑΓΡΑ

Οι Αγαπηνοί των Γαργαλιάνων ήταν ντόπιοι. Ο παππούς του Άγρα, ο Αντώνιος Αγαπηνός, ήταν έφορος της επιμελητείας του Αγώνα του 1821. Ο αδελφός του παππού του, ο Διονύσιος, κατά την Επανάσταση του 1821 ήταν επικεφαλής 100 Γαργαλιανωτών, στα Δερβενάκια, στην εκστρατεία των Αθηνών, στη μάχη των Παλαιών Πατρών και στην πολιορκία τού Νιόκαστρου στην Πύλο. Οι προαναφερθέντες ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας και δημογέροντες των Γαργαλιάνων. Έγγραφα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, το αποδεικνύουν. Ακόμη, το όνομα του Διονυσίου Αγαπηνού το βρίσκουμε στα αρχεία της τσαρικής αστυνομίας ως συνδρομητή των Δεκεμβριστών, δηλαδή των Ρώσων Επαναστατών του Δεκεμβρίου του 1825.

 

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΑΘΗΤΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ

Ο Σαράντος Αγαπηνός, είχε γονείς τον Ανδρέα Αγαπηνό και την Ολυμπία Μαλτσινιώτη που καταγόταν από τη Λακωνία. Γεννήθηκε τη 17η Φεβρουαρίου του 1880 στο Ναύπλιο, αφού ο πατέρας του υπηρετούσε εκεί, ως εφέτης. Όταν γεννήθηκε, ο πατέρας του, τον δήλωσε στα Μητρώα Αρρένων του τότε Δήμου Πλαταμώδους (περιελάμβανε τους Γαργαλιάνους και τα χωριά Φλόκα, Πύργο, Λεύκη, Τραγάνα και Μάραθο). Ο αείμνηστος Γυμνασιάρχης Γαργαλιάνων, Σωτήριος Λυριτζής (1905-1998), φρόντισε και διέσωσε ένα μέρος τού Μητρώου Αρρένων του Δήμου, όπου φαίνεται καταχωρημένος ο Άγρας, ως Αγαπηνός Τέλλος ή Σαράντος του Ανδρέου με α/α 103. Ο Σαράντος Αγαπηνός είχε δυο αδελφούς, τον Αντώνη (Τρίπολη 1877 – Σύρος 1923) και το Νίκο (Ναύπλιο 1890 – Beni Suef Αιγύπτου 1947).

Ο μικρός Σαράντος, σε ηλικία 12 ετών περίπου, μένει ορφανός από πατέρα. Ένας συγγενής του παίρνει την οικογένεια στην Αθήνα και με τους δύο αδελφούς του, Αντώνη και Νίκο, συνεχίζει εκεί το σχολείο. Φοιτά στο 2^ο Γυμνάσιο Αρρένων (Χέϋδεν και Αχαρνών), ενώ το σπίτι τους βρίσκεται στην πλατεία Κάνιγγος. Το 1895 σε ηλικία 15 ετών, τελειώνει το Γυμνάσιο και εισάγεται στη Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων.

Είναι εύελπις το 1897, όταν συντελείται η ντροπιαστική ήττα στον 30 ημερών ελληνοτουρκικό πόλεμο. Είναι εύελπις το 1898, όταν πληροφορείται την επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (Δ.Ο.Ε.) στην πατρίδα μας, λόγω της πτώχευσης τού 1893!

Μέσα σε τέτοιο κοινωνικό περιβάλλον -παρακμής και ήττας- «αγνάντευε» την Ελλάδα ο έφηβος εύελπις, Σαράντος Αγαπηνός!

 

Ο ΑΓΡΑΣ ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ

Ο Σαράντος Αγαπηνός, τον Ιούλιο του 1901, αποφοίτησε από την Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων ως ανθυπολοχαγός και τοποθετήθηκε στο 7^ο Σύνταγμα Φρουράς Αθηνών. Λίγους μήνες αργότερα, ζήτησε από τον τότε Διάδοχο τού Θρόνου Κωνσταντίνο, να μετατεθεί στα σύνορα! Έκπληκτος ο Διάδοχος, τον μετέθεσε τον Φεβρουάριο του 1902 στον ακριτικό τότε Τύρναβο, λέγοντάς του ότι, αυτό του ζητείται για πρώτη φορά. Συνήθως τα αιτήματα ήταν για υπηρεσία μακριά απ' τα σύνορα!

 

Ο ΑΓΡΑΣ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ

«Απορώ, βρε αδελφέ, πώς τέτοια ζώα, σας εκυνήγησαν στον πόλεμο του 1897», είπε στους συναδέλφους του ο Άγρας, όταν απ' το φυλάκιο του Τυρνάβου, πέρασε τα σύνορα και πήρε όπλο τύπου Γκρας του Ελληνικού Στρατού, που το είχαν ως λάφυρο οι Τούρκοι απ' τον πόλεμο του 1897!

Ο Άγρας, μ' αυτή απερίσκεπτη, καταδρομική ενέργεια, πιστεύω ότι θέλησε να τονώσει την αυτοπεποίθηση και τον εθνικό του αυτοσεβασμό!!!

 

ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ

Το 1904, υπό την καθοδήγηση τού Ελληνικού Προξενείου της Θεσσαλονίκης (Πρόξενος, ο Λάμπρος Κορομηλάς), αρχίζει ο Μακεδονικός Αγώνας!

Στις 13 Οκτωβρίου 1904, σκοτώνεται ο Παύλος Μελάς (Καπετάν Μίκης Ζέζας). Ο θάνατός του συνέβη σε συμπλοκή με Τούρκους, στη Στάτιστα (από το 1927 ονομάζεται, Μελάς) τής Καστοριάς. Η είδηση για την απώλειά του, αφυπνίζει τους ταπεινωμένους Έλληνες και προκαλεί πανελλήνια συγκίνηση! Ο Άγρας, είναι ήδη 24 ετών! Ο θάνατος του Παύλου Μελά, τον συγκλονίζει κι έτσι… του «καρφώνεται» μια ιδέα: Θα πάω κι εγώ εκεί... Ξεκινά τις προσπάθειες!

 

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΑΓΡΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ – ΑΦΙΞΗ ΣΤΗ ΝΑΟΥΣΑ

Το νεαρό της ηλικίας δεν επιτρέπει στον Άγρα να μεταβεί στη Μακεδονία. Συναντά συνεχώς αρνήσεις, αλλά δεν απογοητεύεται! Η φλόγα που καίει στην ψυχή του για τη λευτεριά τής αλύτρωτης Μακεδονικής γης είναι ισχυρή! Σε μια ύστατη προσπάθεια απευθύνεται στο φίλο του, υπολοχαγό και Μακεδονομάχο Νικόλαο Ρόκκα (Καπετάν Κολιός), ο οποίος μεσολαβεί επιτυχώς για την εθελοντική του στρατολόγηση.

Αρχές Σεπτεμβρίου του 1906, στον Πειραιά, λέει στον μικρότερο αδελφό του: «Έ ντροπής, Νίκο. Έσο άνδρας και μην κλαίς. Γιατί έγινα Αξιωματικός; Δια να χτυπώ το σπαθί μου στην πλατεία του Συντάγματος, ενώ η γλυκιά μας πατρίδα με χρειάζεται να την υπερασπίσω στα δοξασμένα Μακεδονικά εδάφη;». Ο Άγρας, ξεκινούσε με καράβι απ' τον Πειραιά, το ταξίδι της μοίρας του για τη γη του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου!

Αφού έφτασε στο Βόλο, ανέλαβε να τον διαφωτίσει σχετικά με την αποστολή ο Κωνσταντίνος Μαζαράκης - Αινιάν (1869-1949) που, ως μακεδονομάχος κι αυτός, έφερε το ψευδώνυμο Καπετάν Ακρίτας (ήταν ο προηγούμενος αρχηγός τής περιοχής που θα δρούσε ο Άγρας). Αφού ενημερώθηκε ο Άγρας, για όλες τις παραμέτρους της αποστολής του, συνέχισε με τραίνο για τη Λάρισα και από εκεί, με ιππήλατη άμαξα, έφτασε στο Τσάγεζι (σημερινό Στόμιο). Ο Καπετάν Άγρας αρχηγός, με υπαρχηγό το λοχία Γεώργιο Τηλιγάδη (Καπετάν Πάλας) μαζί με 12 ευζώνους Ρουμελιώτες, φεύγουν με ιστιοφόρο απ' το Τσάγεζι προς την τουρκοκρατούμενη τότε Μακεδονία.

Στη μακεδονική γη, στις εκβολές τού ποταμού Λουδία, φθάνουν νύχτα και αποβιβάζονται. Με πολλές προφυλάξεις φθάνουν στη Νάουσα που ήταν το κέντρο τού αγώνα για την περιοχή. Έδρα και ορμητήριό τους, θα έχουν την -αποξηραμένη σήμερα- λίμνη των Γιαννιτσών, που βρισκόταν νοτίως της πόλης. Τη λίμνη περιέβαλαν 340.000 στρέμματα ελώδους περιοχής, ενώ η βλάστησή της ήταν πυκνή και πλούσια κάνοντάς την απρόσιτη.  Γι’ αυτό, τη λίμνη των Γιαννιτσών, την αποκαλούσαν και Βάλτο.

 

 

ΔΥΟ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Αξίζει να δούμε μια επιστολή[3] του Άγρα προς τον θείο του, Χρήστο Ταβουλαρίδη πριν την αναχώρηση του από το Τσάγεζι:

«Τσάγεζι 23 Σεπτεμβρίου 1906

Αγαπητέ μου θείε, αύριο αναχωρώ δι’ ιστιοφόρου δια τον αγώνα δι’ ον προωρίσθην.

Εύχομαι να επανέλθω όπως πρέπει και να Σας ίδω όλους όπως επιθυμώ.

Η σημερινή ημέρα είναι δι’ εμέ η σκληροτέρα και συγχρόνως η γλυκυτέρα ταύτη.

Δεν υπάρχει γλυκύτερον, υψηλότερον και τιμητικώτερον του να συναισθάνεται τις ότι προώρισε την ζωήν του προς υπεράσπισιν των αδίκως και βαρβάρως καταπατουμένων δικαίων της πατρίδος μας.

Εύχομαι ίνα ο Θεός με βοηθήση και με συνδράμη εις το αγώνα είς ον απ’ αύριον αποδύομαι.

Τελευταία παράκλησις να ενεργήσετε την εκτέλεσιν του δανείου, καθόσον ενδιαφέρομαι πάρα πολύ, καθόσον πρόκειται περί του Νίκου. Να μου φιλήσετε την θείαν και τα δύο χρυσά μου εξαδελφούλια, ων τας αγνάς και θερμάς δι’ εμέ ευχάς πάντοτε ο Θεός θα εισακούση.

Σας φιλώ όλους
Τέλλος Αγαπηνός

Εις τον Νίκον να παραχωρήσητε μέρος της προς τα παιδιά σας αγάπης. Είναι θερμή παράκλησίς μου. Θέλω να είμαι ήσυχος.

Καλήν αντάμωσιν

Τέλλος

Υπάρχει και μια δεύτερη επιστολή που στέλνει σε έναν φίλο του.[4]

«Αγαπητέ μου, μεταβαίνω χάριν αναψυχής εις τα Μακεδονικά βουνά, διότι εις τον ήρεμον βίον, ον διάγω εις τοιαύτας κρισίμους περιστάσεις δια την πατρίδα, ούτε τέρψιν ούτε ευχαρίστησιν τινα ευρίσκω.

Καλήν αντάμωσιν
Τέλλος

Διακρίνεται από αυτές επιστολές, ποια ήταν η Παιδεία, το ήθος και ο πατριωτισμός που διέπουν την προσωπικότητα του Άγρα και τον ωθούν προς υπεράσπιση της Μακεδονίας. Μην ξεχνάμε πως:
Είναι τέκνο της πτωχευμένης Ελλάδας τού 1893, της ηττημένης Ελλάδας απ' τους Τούρκους το 1897 κι όμως, ορθώνει το κεφάλι του! Ανήκει σ’ εκείνη την αφρόκρεμα της νεολαίας που αγωνίστηκε στο Βάλτο των Γιαννιτσών και στα χιονοσκεπή όρη της Μακεδονίας υπέρ Ορθοδοξίας και Πατρίδας.

 

Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΒΑΛΤΟΥ – ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Στη λίμνη των Γιαννιτσών, στο Βάλτο, θα δρούσε ο Άγρας, σύμφωνα με τις εντολές του ελληνικού Προξενείου της Θεσσαλονίκης. Βάλτος σήμαινε: κουνούπια, ψάρια, χέλια, βατράχια, βδέλλες, νερόκοτες, αγριόπαπιες, αγριόχηνες, λάσπη, καλαμιώνες, βούρλα και το τοπικό χόρτο ραγάζι, έως δύο μέτρα ύψος! Περιμετρικά τού Βάλτου, οργίαζε η πυκνή βλάστηση, ιδανική κρυψώνα για αλεπούδες, κουνάβια, αγριόχοιρους και λύκους!

Ο βούρκος, ανέδιδε αποπνικτικές αναθυμιάσεις! Μετά από λίγους μήνες, το αποτέλεσμα ήταν: ελονοσία και θάνατος ή ρευματισμοί, με μακροχρόνια καθήλωση στο κρεβάτι της φθοράς και του πόνου.

Οι ψαράδες της περιοχής εκμεταλλεύονταν το Βάλτο. Κυνηγούσαν τις αγριόπαπιες και τα άλλα ζώα. Έκοβαν το ραγάζι για να γεμίζουν στρώματα και να φτιάχνουν σαμάρια. Τις βδέλλες τις πουλούσαν στο εξωτερικό, για ιατρική χρήση. Έφτιαχναν μέσα στη λίμνη, καλύβες κωνικής στέγης με χώμα, κορμούς δέντρων, ρίζες από καλάμια και ραγάζι. Είχαν και τις πλάβες, τις βάρκες δίχως καρίνα, με τις οποίες μπορούσαν να κινούνται και σε ρηχά νερά.

 

ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΣΤΟ ΒΑΛΤΟ – ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΒΑΛΤΟΥ

Μετά το 1903, λόγω της αποτυχημένης εξέγερσης του Ίλιντεν, βουλγαρικές συμμορίες κομιτατζήδων, εγκαθίστανται στη λίμνη για να κρυφτούν απ' τους Τούρκους, εκτοπίζοντας τους ψαράδες. Οι κάτοικοι, που ήδη βίωναν την τουρκική κατοχή, αρχίζουν να ζουν την εγκληματική δράση των Βουλγάρων. Οι δυστυχείς αυτοί Έλληνες, δεν είχαν άλλη επιλογή από το να δηλώσουν υποταγή στους αδίστακτους κομιτατζήδες, γιατί διαφορετικά αντιμετώπιζαν βιασμούς, δολοφονίες, ληστείες και εμπρησμούς.

Η λίμνη των Γιαννιτσών αποτελούσε σημείο στρατηγικού ενδιαφέροντος για δύο λόγους:

α) Βρισκόταν στο πέρασμα των διαδρομών από τη Θεσσαλονίκη προς τη Δυτική Μακεδονία.

β) Το γεωφυσικό της περιβάλλον, την καθιστούσε ιδανική κρυψώνα για αντάρτες και πεδίο ανταρτοπολέμου.

 

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΑΝ ΑΓΡΑ ΣΕ ΒΑΛΤΟ ΚΑΙ ΝΑΟΥΣΑ

Στο Βάλτο άρχισε τη δράση του ο Άγρας, κατόπιν εντολής του Προξενείου μας στη Θεσσαλονίκη, με Πρόξενο τον Λάμπρο Κορομηλά.

Ο νεαρός ανθυπολοχαγός, ήρθε σε επαφή με ντόπιους, γνώρισε τις ιδιαιτερότητες της περιοχής και άκουσε τραγούδια που τραγουδούσαν οι ντόπιοι στην τοπική τους διάλεκτο. Αντιπροσωπευτικοί είναι οι παρακάτω στίχοι που εξυμνούν τους Έλληνες αντάρτες:

Μπογ ντα ζηβέγιατ
γκάρτσκοι αντάροι
στο ράσι πάγε
Τζολιβάτα τσέτα…

που σημαίνουν:

Ο Θεός ζωή να δώσει
στους Έλληνες αντάρτες
που κατέστρεψαν
του Τζόλε τη συμμορία…

Πρώτη του και επιτυχημένη επιχείρηση, ήταν η κατάληψη της βουλγαρικής καλύβας με το όνομα «Κούγκα». Με την βοήθεια του ντόπιου σώματος τού Καπετάν Γκόνου Γιώτα, πρόσβαλε το Ζερβοχώρι που ήταν το ορμητήριο των Κομιτατζήδων.

Στις 14 Νοεμβρίου 1906, επιχείρησε να καταλάβει την κεντρική βουλγαρική καλύβα του Ζερβοχωρίου. Η ομάδα του Άγρα πολέμησε γενναία εν μέσω διασταυρούμενων πυρών. Από τη σκληρή σύγκρουση είχε απώλειες με νεκρούς τους: Δημήτριο Μακρακιώτη από την Δωρίδα, Γεώργιο Θεμελή από την Καστοριά και Φώτη Τριζόπουλο από την Κουλακιά (σημερινή Χαλάστρα Θεσσαλονίκης). Ο υπαρχηγός του, Τηλιγάδης, τραυματίστηκε, καθώς και ο Άγρας στο δεξί χέρι και τον ώμο. Έτσι, το Προξενείο μας, τον κάλεσε να μεταβεί στη Θεσσαλονίκη για περίθαλψη. Παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη μόνο 4 ημέρες και επέστρεψε στο Βάλτο με δική του ευθύνη! Η δράση τού Άγρα στο Βάλτο όμως, έχει επιβαρύνει την υγεία του.

Το Φεβρουάριο τού 1907, το «Κέντρο τού Αγώνα» (Ελληνικό Προξενείο τής Θεσσαλονίκης), τον έστειλε στη Νάουσα για να συνεχίσει την οργανωτική δουλειά. Στη Νάουσα γνώρισε τον Ζαφείριο Λόγγο και τον Αντώνη Μίγγα.

Ο Ζαφείριος Λόγγος, διατηρούσε μεγάλο εργοστάσιο νηματουργίας στη Νάουσα με την επωνυμία : «Νηματουργία Λόγγου, Κύρτση και Τουρπάλη». Στο εργοστάσιό του είχε εργασθεί ο Βάννης Ζλατάν, ο Βοεβόδας (στρατιωτικός διοικητής, ηγεμόνας) τού Βουλγαρικού Κομιτάτου, που ήταν ο κύριος αντίπαλος του Άγρα στη Λίμνη των Γιαννιτσών. Ο Ζλατάν καταγόταν  από τη Γκολέσιανη το σημερινό χωριό Λευκάδια της Νάουσας και είχε πάει σε Ελληνικό σχολείο. Διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον εργοδότη του Ζαφείριο Λόγγο, έβγαιναν μάλιστα μαζί για κυνήγι.

Ο Αντώνης Μίγγας ήταν γουνοποιός και είχε αποκτήσει σημαντική περιουσία. Θα μπορούσε να ασχολείται με την επέκταση της επιχείρησης του και να απολαμβάνει την ευμάρεια και τον πλούτο του. Όμως, ο σλαβόφωνος Έλληνας Μίγγας, δίψαγε για την ελευθερία της Μακεδονίας και την ενσωμάτωσή της στην Μητέρα Ελλάδα. Ο Ζλατάν ήταν πελάτης του, αφού ο Μίγγας του είχε ράψει μια γούνα.

Ο Άγρας, ως αποστολή είχε: Να εκδιώξει τους κομιτατζήδες απ' το Βάλτο και να εντάξει στην ελληνική πλευρά όσους απ' αυτούς μπορούσε, με απώτερο σκοπό την απελευθέρωση της Μακεδονίας και την ενσωμάτωσή της στο Ελληνικό κράτος. Προσχωρήσεις κομιτατζήδων στην Ελληνική πλευρά, είχαν συμβεί και παλαιότερα. Γνωστοί Μακεδονομάχοι που υπήρξαν κομιτατζήδες ήταν: ο Καπετάν Κώττας, ο Καπετάν Γκόνος Γιώτας, ο Αντώνης Ζώης, ο Παντελής Παπαϊωάννου ή Καπετάν Γραικός ή Νικοτσάρας, ο Βαγγέλης Στρεμπενιώτης και άλλοι αναρίθμητοι.

Ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης, έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε πλήθος προσχωρήσεις. Τους σλαβοφώνους που προσχωρούσαν στο Πατριαρχικό - Ελληνικό στρατόπεδο, οι Βούλγαροι τους αποκαλούσαν Γραικομάνους, δηλαδή, Μανιακούς Έλληνες!

Ο Άγρας, παραμένοντας στη Νάουσα, διαπίστωσε ότι, οι κομιτατζήδες των γύρω χωριών είχαν επιβάλλει οικονομικό αποκλεισμό στην πόλη. Απαγόρευαν στους χωρικούς να πηγαίνουν στο παζάρι της Νάουσας για οικονομικές συναλλαγές, επί ποινή θανάτου. Αυτό το έκανε το Βουλγαρικό κομιτάτο για να μην επηρεάζονται οι χωρικοί από τους Έλληνες προκρίτους από τους οποίους λόγω της δημοσιονομικής και κοινωνικής δομής είχαν κάποια εξάρτηση. Αυτό το κλίμα επικρατούσε στη Νάουσα και πριν την έλευση τού Άγρα, από την εποχή του προηγούμενου αρχηγού, του Κωνσταντίνου Μαζαράκη - Αινιάν (Καπετάν Ακρίτας). Όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του Ακρίτα, μερικοί πρόκριτοι Ναουσαίοι προσπαθούσαν να διαπραγματευθούν με τους κομιτατζήδες, ώστε να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Γι’ αυτό ο Άγρας μιλάει χλευαστικά για τους προκρίτους αυτούς, τους οποίους στην κρυπτογραφική αλληλογραφία του με το Προξενείο αποκαλεί «λεοντόκαρδους».

Ο Άγρας θέλησε να συναντήσει κάποιους από τους κομιτατζήδες, γιατί και οι ίδιοι ήθελαν να επιστρέψουν στον Ελληνισμό. Μην ξεχνάμε ότι η αποστολή του, που είχε και αυτό το χαρακτηριστικό, ήταν να εντάξει στην ελληνική πλευρά όσους από τους κομιτατζήδες μπορούσε.

Σε ένα σημείωμά του προς το Προξενείο Θεσσαλονίκης με ημερομηνία 15 Μαρτίου 1907, υπαινίσσεται συνάντηση με κομιτατζήδες: «Κατόρθωσα να φέρω ενταύθα κεφαλάς «Βρομερών» (εννοεί αρχηγούς βουλγαρικών συμμοριών), οι οποίοι είχαν δύο έτη να έλθωσιν. Πιστεύω, αν δε συμβεί τίποτε το έκτακτον, κάτι θα επιτύχω. Πάντως, έχουν μετανιώσει βλέποντας το άδικο και το μάταιον του αγώνος, ον διεξάγουν».

Σε άλλο σημείωμα γράφει: «Δεν κοιμούμαι διόλου την νύχτα, καθόσον μόνον την νύχτα έρχονται “Βρομεροι”» και ομιλούμε. Τους βλέπω όλους έχοντας όρεξιν ΝΑ ΕΠΑΝΕΛΘΩΣΙΝ... Ίδωμεν».

Από αυτά τα σημειώματα, φαίνεται καθαρά ότι οι συζητήσεις του Άγρα με τους κομιτατζήδες, ήταν για να ενταχθούν στα ελληνικά ένοπλα σώματα.

Ο κομιτατζής Βάννης Ζλατάν, ήταν επανειλημμένα νικημένος απ' τον Άγρα και γι' αυτό είχε καθαιρεθεί από Βοεβόδας του Βάλτου, απ' το Βουλγαρικό Κομιτάτο. Ο Ζλατάν ζήτησε να συναντηθεί με τον Άγρα, δίνοντας την εντύπωση, ότι θέλει να συνταχθεί με τα Ελληνικά ένοπλα σώματα. Ο Λόγγος και ο Μίγγας, ζήτησαν απ’ τον Άγρα να είναι παρόντες στη συνάντηση αφού γνώριζαν τον Ζλατάν. Οι επαφές και οι συνεννοήσεις πραγματοποιήθηκαν και η συνάντηση ορίστηκε για τις 3 Ιουνίου 1907.

 

Ο ΤΕΛΛΟΣ ΠΡΙΝ ΤΟ ΤΕΛΟΣ - ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ

Ξεκίνησε ο Άγρας με τον Μίγγα και άλλους πέντε συντρόφους τους. Στα άλογα τους, είχαν φορτώσει: ούζο, σαρδέλες, λουκούμια, χαλβάδες, κρέατα, φαγητά και ψωμιά. Ήθελαν να επισφραγίσουν τη συμφιλίωση με ένα συμπόσιο. Στη συνάντηση - παγίδα συμμετείχε και ο κομιτατζής Γκεόργκι Κασάπτσε.

Οι κομιτατζήδες, ύπουλα φερόμενοι, συλλαμβάνουν τον Άγρα και το Μίγγα, αφήνοντας ελεύθερους, τους υπόλοιπους συνοδούς τους. Επί ημέρες, τους περιφέρουν δεμένους στα χωριά τής περιοχής, ώστε να λυγίσουν το φρόνημα των χωρικών. Τους βασανίζουν, τους ραπίζουν, τους δέρνουν, τους ξεσκίζουν τα ρούχα, τους διαπομπεύουν, τους φτύνουν, τους κλωτσούν, τους μαστιγώνουν, τους εξευτελίζουν δημόσια. Οι δύο αγωνιστές, βασανίζονται από ανθρωπόμορφα κτήνη, μπροστά σε βουρκωμένα μάτια και σε σφιγμένα δόντια. Το βουβό κλάμα των χωρικών, συμμετέχει στο θείο δράμα! Οι δύο αγωνιστές ανεβαίνουν το δικό τους Γολγοθά!

Η πορεία προς το μαρτύριο ξεκίνησε την Κυριακή, 3 Ιουνίου και την Πέμπτη, 7 Ιουνίου του 1907, οι δύο εθνομάρτυρες κρεμάστηκαν σε μια καρυδιά!

Τα νεκρά σώματα των δύο αγωνιστών σαβανώθηκαν από τρεις γυναίκες που κατοικούσαν στο Βλάδοβο (σημερινό όνομα, Άγρας), τις: Μαρία Πάσχου, Μαρία Τζόλα και Μαρία Μπακιρτζή. Την Εξόδιο Ακολουθία  την έψαλε ο παπα-Χρίστος, ο εφημέριος του χωριού, με ψάλτη το δάσκαλο του χωριού Κωνσταντίνο Πάσχο. Οι δυο ήρωες ετάφησαν την παραμονή της Πεντηκοστής, το Ψυχοσάββατο 9 Ιουνίου 1907, στη νότια πλευρά του περιβόλου της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου όπου βρισκόταν και το κοιμητήριο του χωριού. Σήμερα υπάρχουν οι τάφοι αλλά είναι κενοτάφια, αφού στις 18 Οκτωβρίου 1961 έγινε μετακομιδή των οστών των δύο μακεδονομάχων στον τόπο της θυσίας τους, που βρίσκεται στο δρόμο μεταξύ Βλαδόβου και Τεχόβου. Εκεί υπάρχουν οι προτομές τους και ναΰδριο στο οποίο, σε ειδική κρύπτη, τοποθετήθηκαν τα οστά τους.

Τα δύο προαναφερθέντα χωριά, με το ΦΕΚ 97Α - 18/03/1926 μετονομάστηκαν: από Βλάδοβο σε Άγρας και από Τέτοβο σε Καρυδιά[5].

 

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΘΡΗΝΕΙ – Η ΤΙΜΩΡΙΑ ΤΩΝ ΔΟΛΟΦΟΝΩΝ

Ο θάνατος του Άγρα και του Μίγγα που πήγαιναν για συνεννόηση (αυτό το γνώριζαν όλοι οι ντόπιοι), ζημίωσε τους Βουλγάρους. Έτσι, άρχισαν να διαδίδουν ότι τους έπιασαν στη μάχη. Δεν έγιναν όμως πιστευτοί!

Ο θάνατός των δύο εθνομαρτύρων συγκίνησε τον Ελληνισμό! Η κτηνώδης δολοφονία των δύο αγωνιστών, δεν έκαμψε το φρόνημα των Ελλήνων! Καινούργιοι εθελοντές έσπευσαν να βοηθήσουν το Μακεδονικό Αγώνα!

Ο θάνατος του Άγρα, εκτός από την Πηνελόπη Δέλτα με το βιβλίο της, «Στα μυστικά τού Βάλτου», υμνήθηκε από ποιητές όπως:  ο Ρήγας Γκόλφης,  ο Γιώργος Σουρής,  ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, κ.ά. Οι εφημερίδες της εποχής, δημοσίευαν ό,τι μάθαιναν για το μαρτυρικό θάνατο του Μεσσήνιου Μακεδονομάχου.

Λίγες ημέρες μετά το φονικό, ο Πρόξενος μας στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη, Λάμπρος Κορομηλάς, θα στείλει ένα τηλεγράφημά προς το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. Γράφει μεταξύ άλλων, ο Κορομηλάς, περιγράφοντας τη δράση του Άγρα: «… Νέος εξαίρετος από της πρώτης στιγμής επί γενναιότητι και νοημοσύνη. Εγίγνωσκον οι Βούλγαροι τι άξιζε,… ουδ’ αυτά τα τραύματα και αι πληγαί ανέκοψαν ποτέ την δράσιν του. Ητο δε πάντοτε επιφοβώτατος εις τους αντιπάλους του.

Δεν ετόλμων πλέον από καιρού να τον αντικρύσωσιν. Αλλ’ η έκφυλος βουλγαρική καρδία, εάν μη έχη πολλήν γενναιότητα, είναι πλήρης ποταπού δόλου. Επενόησαν να έλθωσι προς αυτόν εις διαπραγματεύσεις, υποκρινόμενοι ότι δέχονται συνεννόησιν προς κοινήν δράσιν, δέχονται συμμαχίαν, ίνα παύσωσι πλέον αι των χριστιανών αλληλοκτονίαι...».

Στη θέση του Άγρα, το Προξενείο Θεσσαλονίκης τοποθέτησε τον λοχαγό Νικόλαο Δουμπιώτη (Καπετάν Αμύντας). Ο Καπετάν Αμύντας με την ομάδα του, στις 30 Ιουνίου 1907 (23 ημέρες μετά τη δολοφονία), εξόντωσε τον Γκεόργκι Κασάπτσε εκδικούμενος για τον Άγρα. Η δράση των διαδόχων του Άγρα, που συγκρούονταν και εξόντωναν τις βουλγαρικές συμμορίες, αναπτέρωσε το φρόνημα του ντόπιου πληθυσμού που υπέφερε από τους εκβιασμούς, τις λεηλασίες και τις καταστροφές που προξενούσαν.

Ο Ζλατάν, δολοφονήθηκε τον Ιούλιο του 1908 από τους αδελφούς Γιώργο και Πέτρο Τόλιο ή Γιαννακοβίτη.

 

Ο ΑΓΡΑΣ ΩΦΕΛΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ

Κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο ο Διάδοχος Κωνσταντίνος κατευθυνόμενος προς απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου, άλλαξε πορεία κατόπιν ειδοποίησης του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος γνώριζε ότι οι Βούλγαροι κατευθύνονταν προς τη Θεσσαλονίκη. Ο ελληνικός στρατός με επί κεφαλής τον Διάδοχο Κωνσταντίνο, στις 26 Οκτωβρίου 1912, απελευθέρωσε τη Θεσσαλονίκη, προλαβαίνοντας τον σύμμαχο βουλγαρικό στρατό!

Η πορεία προς τη Θεσσαλονίκη δεν ήταν εύκολη. Ο στρατός μας, αν και έδωσε νικηφόρο μάχη στην περιοχή των Γιαννιτσών, με τον τουρκικό στρατό, μπόρεσε να φθάσει γρηγορότερα από τους Βουλγάρους στη Θεσσαλονίκη. Τα πράγματα όμως δεν θα είχαν αυτή την κατάληξη αν, στη διαδρομή προς Θεσσαλονίκη, ο στρατός μας, είχε να αντιμετωπίσει και τους Βούλγαρους κομιτατζήδες που θα παρενοχλούσαν την πορεία του καθυστερώντας τον. Οι συμμορίες των Βουλγάρων, όμως, δεν υπήρχαν γιατί είχαν εξοντωθεί από τους αντάρτες τού Άγρα όσο αυτός ζούσε, αλλά και από τις διάδοχες ελληνικές ανταρτικές ομάδες που έδρασαν μετά το ηρωικό θάνατό του.

Μπορούμε βασίμως να ισχυριστούμε λοιπόν ότι: Αν η δράση τού Άγρα και των διαδόχων του ήταν ανεπιτυχής, η Θεσσαλονίκη από το 1912 θα αποτελούσε μέρος τής βουλγαρικής επικράτειας, αφού ο βουλγαρικός στρατός θα είχε προλάβει να εισέλθει πρώτος σε αυτήν.

 

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥΣ

Σήμερα που το διαδίκτυο προσφέρει απλόχερα και σημαντικές πληροφορίες, σήμερα είναι που μοιάζει δυσκολότερο να τις γνωρίσετε. Πόσοι από εσάς αναζητάτε πληροφορίες για σημαντικά γεγονότα και προσωπικότητες του παρελθόντος;

Θα έχετε ακούσει το ρητό: «είσαι ό,τι τρως». Επιτρέψτε μου να σας πω μια παραλλαγή του και βάλτε τη καλά στο μυαλό σας: Είσαι, ό,τι επιδιώκεις να βλέπεις, να ακούς και να διαβάζεις!

Κατακλύζεστε καθημερινά με διασκεδαστικά και ασήμαντα μηνύματα που σας κρατούν μακριά από τις ουσιαστικές πληροφορίες, τα αληθινά προβλήματα. Εκπαιδεύεστε μέσω των τηλεοράσεων και του διαδικτύου, να αρέσκεστε σε ό,τι ανόητο, φτηνιάρικο, τιποτένιο και ακαλλιέργητο.

Πρέπει να εμπεδώσετε ότι, χωρίς μελέτη, γνώση και αρχές, η ζωή σας αύριο θα είναι μια κόλαση. Χωρίς όνειρα και στόχους, θα χρειαστείτε υποκατάστατα, θα καταφύγετε πιθανόν σε επιλογές που θα σας ξεφτιλίσουν, θα σας κάνουν να σιχαίνεστε τον εαυτό σας, θα σας γεμίσουν τη ζωή πλήξη και κούραση, θα σας γεράσουν πρόωρα! Μην μαραζώνετε χωμένοι στην αλλοτρίωση, μην ξεψυχάτε απ’ την τηλεοπτική ανία, μην μουχλιάζετε απ' το κυνήγι της ευκολίας.

Βάλτε καλά στο μυαλό σας τα λόγια του Μεγάλου Αλεξάνδρου: «Στους γονείς μου οφείλω το ζην και στον δάσκαλό μου το εύ ζην!». Οι γονείς μας δίνουν τη ζωή, οι δάσκαλοι μας εξασφαλίζουν με τη διδασκαλία και τις γνώσεις τη βελτίωσή της. Ψάξτε βαθιά μέσα σας, ξύνοντας την «ελληνική σκουριά» που δημιουργήθηκε από το «οξυγόνο» που απλόχερα έδωσαν στην πατρίδα τα έργα των αρχαίων φιλοσόφων και οι αγώνες των προγόνων. Αυτή η «σκουρία» κρύβει διδάγματα ικανά να σας βοηθήσουν για ένα καλύτερο προσωπικό και εθνικό μέλλον. Μόνον έτσι θα σταθείτε όρθιοι!

Γι’ αυτό σας λέω: Σεβαστείτε τους δασκάλους και καθηγητές σας. Δώστε τους την ευκαιρία να σας οδηγήσουν στο εύ ζην. Μελετήστε, αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Μελετήστε, τους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Ανακαλύψτε, την Παράδοσή μας.

Ο Μακρυγιάννης, έφτασε αγράμματος μέχρι τα πενήντα του, και κατάλαβε πως η μόρφωση και η καλλιέργεια, ήταν αυτά που του έλειπαν. Εκάθησε με δυσκολία και χωρίς δάσκαλο έμαθε γράμματα, για να μας πει την ιστορία του βίου του, την Εθνεγερσία των Ελλήνων του 1821!

Εσείς που δεν είστε πενήντα ετών: Δεν μπορείτε να βαδίσετε το δρόμο που εκείνος έδειξε; Δεν μπορείτε να βαδίσετε το δρόμο της καλλιέργειας; Δεν μπορείτε να βαδίσετε το δρόμο της Παιδείας;

Ποιος σας είπε ότι είστε λιγότερο ικανοί απ' το Γεώργιο Καραϊσκάκη; Έβριζε κι αυτός σαν κι εσάς. Κοίταζε όμως ίσια στα μάτια τους μορφωμένους αξιωματικούς των δυτικών δυνάμεων, όπως και τους μωαμεθανούς, και τους μίλαγε χωρίς περιστροφές γιατί ήξερε ποιων απόγονος ήταν!

Πρέπει να παραδειγματιστείτε απ' την επιλογή τού Άγρα. Όσες στρατιωτικές ικανότητες και αν είχε, θα πήγαινε στη Μακεδονία, εθελοντικώς, αν δεν είχε την Παιδεία κι αν η ιδέα τής ελεύθερης πατρίδας δεν του φλόγιζε την καρδιά; Όλοι μπορούμε να αγωνιστούμε για τα πάντα, αρκεί να θέλουμε!

Το «θέλω να αγωνιστώ», έχει να κάνει με το: αν σέβομαι και θεωρώ οδηγούς μου τις διδαχές και τούς αγώνες των προγόνων μου, πώς έχω ανατραφεί, τι έχω κατανοήσει μελετώντας και όχι απλά διαβάζοντας!  Μόνο έτσι... αν «μπουν στην Πόλη οι οχτροί», θα ξέρω ότι: επιβάλλεται να αντιδράσω και δε θα φωνάξω «ζήτω και γεια», όπως θα κάνουν άλλοι!

Όλα τα παραπάνω τα συμπυκνώνει ο Καβάφης:

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

----------

Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ώσπου να γίνει σα μια ξένη φορτική.

Εύχομαι να είναι οδηγός σας τα παρακάτω λόγια τού Θεόδωρου Κολοκοτρώνη:

 «Παιδιά μου!... Να μην έχετε πολυτέλεια, να μην πηγαίνετε εις τους καφενέδες και τα μπιλιάρδα. Να δοθείτε εις τας σπουδάς σας και καλύτερα να κοπιάσετε ολίγον, δύο και τρεις χρόνους και να ζήσετε ελεύθεροι εις το υπόλοιπο της ζωής σας, παρά να περάσετε τέσσερους - πέντε χρόνους τη νεότητά σας, και να μείνετε αγράμματοι. Να σκλαβωθείτε εις τα γράμματα σας. Να ακούετε τας συμβουλάς των διδασκάλων και γεροντοτέρων, και κατά την παροιμία, «μύρια ήξευρε και χίλια μάθαινε». Η προκοπή σας και η μάθησή σας να μην γίνει σκεπάρνι μόνο διά το άτομό σας, αλλά να κοιτάζει το καλό της κοινότητος, και μέσα εις το καλό αυτό ευρίσκεται και το δικό σας... ».[6]

 

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν σκληρός. Οι νέοι που αγωνίστηκαν ήταν εθελοντές που επιτέλεσαν μεγαλειώδες έργο για την Πατρίδα. Αυτοί ήταν που εξασφάλισαν το ελεύθερο πεδίο για τη νικηφόρο πορεία του ελληνικού στρατού κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου.

Γι’ αυτό κι ο Αγώνας αυτός, όχι μόνο μπορεί, αλλά επιβάλλεται να χαρακτηριστεί Μακεδονικό Έπος.

Δεν ξέρω αν είναι κατανοητό, αλλά μιλώντας για το Μακεδονικό Έπος δεν μιλάμε για κάτι μακρινό. Τα απόνερα της ενσωμάτωσης της γης του Αλεξάνδρου στην ελληνική επικράτεια, ταλαιπώρησαν την εξωτερική μας πολιτική για δεκαετίες. Η επικράτηση του κομμουνισμού σε Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία δεν άλλαξε την αντιμετώπιση που είχαν αυτές οι χώρες ως προς τη Μακεδονία. Πάντα οι σλαβικοί λαοί ήθελαν διέξοδο στο Αιγαίο και το «όχημα» για να κερδίσουν κάτι τέτοιο ήταν η δημιουργία «μακεδονικού ζητήματος».[7]  Κατά καιρούς υποστηρίχθηκε: η ύπαρξη «μακεδονικής μειονότητας» στη Μακεδονία, η ύπαρξη «μακεδονικής γλώσσας», το δικαίωμα «αυτοδιάθεσης των Μακεδόνων» που έφθανε μέχρι την απόσχιση της Μακεδονίας από τον εθνικό κορμό.

Προσφάτως, στις 27/3/2023 και με αριθμό πρωτοκόλλου εισερχομένων 545, το λεγόμενο «Κέντρο Μακεδονικής Γλώσσας στην Ελλάδα» υπέβαλε αίτημα στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (Θεσσαλονίκη) να διδάσκεται η λεγομένη «μακεδονική γλώσσα»![8]

Η παραπάνω ενέργεια είναι απότοκος α) της Συμφωνίας των Πρεσπών[9], που αναγνώρισε την ύπαρξη «μακεδονικής εθνότητας» και «μακεδονικής γλώσσας» και β) της απόφασης του Ειρηνοδικείου της Φλώρινας, το 2022, που αναγνώρισε σωματείο με τίτλο «Κέντρο Μακεδονικής Γλώσσας στην Ελλάδα» που ως πρωταρχικό σκοπό έχει «τη διατήρηση και καλλιέργεια της μακεδονικής γλώσσας στην Ελλάδα»[10].

Είμαστε λοιπόν μάρτυρες νέων εξελίξεων. Η Συμφωνία των Πρεσπών, είναι φανερό, δεν έδωσε μόνο όνομα στη, βορείως της Μακεδονίας, γειτονική χώρα. Η επίκληση της «συνέχειας του κράτους» δεν πρέπει να ισχύει όταν πρέπει να ανεχθούμε παραποίηση της Ιστορίας και την προσπάθεια να «καλλιεργηθούν» στην Ελλάδα γλωσσικώς ανυπόστατα ιδιώματα. Το ζήτημα με τα Σκόπια δεν πρέπει να εκτοπισθεί από την πολιτική ατζέντα. Πρέπει να γίνει επαναδιαπραγμάτευση.

Οι έως τώρα 301 παραβιάσεις (από τους Σκοπιανούς) της Συμφωνίας, έχουν καταγραφεί από την ιστοσελίδα epitropiellinismou.gr.[11] και έχουν γνωστοποιηθεί στον Έλληνα Πρωθυπουργό.

Το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (άραγε γιατί δεν ονομάζεται πια Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων;), πρέπει να διαθέσει περισσότερο μελάνι ώστε να γίνει κτήμα των νέων μας η ιστορία του Μακεδονικού Έπους, για το οποίο σήμερα, τα σχολικά βιβλία αφιερώνουν ελάχιστες παραγράφους.

Αν αδρανήσουμε, εύκολα μετά από λίγα χρόνια, οι ψευτομακεδόνες που σήμερα διεθνώς αποκαλούνται «Μακεδόνες» θα είναι (στη συνείδηση των κατοίκων αυτού του πλανήτη) οι μόνοι κληρονόμοι της αρχαίας Μακεδονίας με ό,τι συνεπάγεται αυτό. Η πλειονότητα των ανθρώπων έχει γνώμη χωρίς γνώση. Έτσι, σε επιχειρήματα όπως τα επόμενα που λένε την αλήθεια, κανείς δεν θα δίνει σημασία, παρά μόνο οι μελετητές της Ιστορίας που είναι ελάχιστοι.

ü Το όνομά Μακεδονία είναι ελληνικό. Μάκος είναι ο δωρικός τύπος της λέξης μήκος. Έτσι, «μακεδνός» σημαίνει «μακρύς» και άρα Μακεδονία είναι η λωρίδα γης με μεγάλο μήκος.

ü Η θρησκεία των αρχαίων Μακεδόνων ήταν ίδια με αυτή των υπολοίπων Ελλήνων. Οι Μακεδόνες συμμετείχαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες, στους οποίους συμμετείχαν μόνο Έλληνες.

ü Ο Ηρόδοτος αναφέρει τους Μακεδόνες ως Έλληνες ενώ ο Στράβωνας δηλώνει χαρακτηριστικά: «Έστιν ουν Ελλάς και η Μακεδονία».

ü Στην αρχαία Μακεδονία υπήρχαν θέατρα που παίζονταν ελληνικές τραγωδίες στην ελληνική γλώσσα, φυσικά.

ü Το Πανελλήνιο Συνέδριο της Κορίνθου, το 335 π. Χ., έδωσε την αρχιστρατηγία στον Μέγα Αλέξανδρο, ο οποίος ξεκίνησε την εκστρατεία του ως αρχιστράτηγος όλων των Ελλήνων πλην Λακεδαιμονίων.

ü Τα αρχαία μακεδονικά νομίσματα είχαν, μόνο, ελληνικές λέξεις.

ü Η γλώσσα, τα κύρια ονόματα, τα τοπωνύμια είχαν ελληνική ετυμολογία.

ü Τα ευρήματα στο Δίον, στην Πέλλα, στη Βεργίνα, στη Σίνδο είναι όλα ελληνικά. Οι επιγραφές είναι ελληνικές και λατινικές από την περίοδο της ρωμαιοκρατίας.

ü Τα κράτη των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου ονομάστηκαν «ελληνιστικά» και η περίοδος «ελληνιστική» κι όχι μακεδονική.

Ερωτώ λοιπόν: Προκύπτει από τα παραπάνω ότι ο Μακεδόνας είναι Σλάβος ή Βούλγαρος;

Αντίθετα, προκύπτει από τα παραπάνω ότι: Ο Μακεδόνας είναι Έλληνας όπως άλλωστε ο Πελοποννήσιος, ο Ηπειρώτης, ο Βορειοηπειρώτης, ο Κρητικός, ο Θεσσαλός, ο Κύπριος, ο Πόντιος…

Ας αισθανθούμε το χρέος που έχουμε απέναντι στους Έλληνες του παρελθόντος και του μέλλοντος. Ο Κωστής Παλαμάς, μας δείχνει το δρόμο όταν λέει:

«Γνώμες, καρδιές, όσοι Έλληνες,
ό,τι είστε, μην ξεχνάτε,
δεν είστε από τα χέρια σας
 μονάχα, όχι. Χρωστάτε
και σε όσους ήρθαν, πέρασαν,
 θα 'ρθούνε, θα περάσουν.
Κριτές, θα μας δικάσουν
οι αγέννητοι, οι νεκροί».[12]

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.          Βλάχος Νικόλαος (1935). Το Μακεδονικό ως φάση του Ανατολικού Ζητήματος, 1878-1908. Αθήνα.

2.          Κανελόπουλος Γρηγ. Θεόδωρος (2003). ΚΑΠΕΤΑΝ ΑΓΡΑΣ. Τέλλος Αγαπηνός, Εθνομάρτυς (1880 – 1907) - Εισαγωγή στο Μακεδονικό Αγώνα, Έκδοση Β΄, Αθήνα: Επτάλοφος ΑΒΕΕ.

3.          Λιάκουρης Γεώργιος (1986). Μακεδονικός Αγώνας. Τρίκαλα: Μορφωτικός Κόσμος.

4.          Λυριτζής Θ. Σωτήριος (2000) Γαργαλιάνοι – Ο τόπος και η Ιστορία του (Μελετήματα)  Επιμέλεια-Πρόλογος-Σχόλια:  Σαράντος Ι. Καργάκος: Δήμος Γαργαλιάνων, ISBN: 960-86843-0-7

5.          Μαζαράκης - Αινιάν Κωνσταντίνος (1963). Ο Μακεδονικός Αγών. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.

6.          Συλλογικό Έργο - Ομάδα Συγγραφέων (1977). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Νεώτερος Ελληνισμός από 1881-1913 τόμος ΙΔ΄.  Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.

7.          Τερζάκης Ι. Αθανάσιος (2008). Ο Μεσσήνιος Μακεδονομάχος Καπετάν Άγρας: Άγνωστα στοιχεία για τη θυσία του. Αθήνα, Μεσσηνιακό Ημερολόγιο, Τόμος 2^ος (2008), Εκδότης Χρήστος Κ. Ρέππας

8.          Υψηλάντης Ιωάννης (1961). Ο Μακεδονικός Αγών. Η ιστορική και αυθεντική αλήθεια περί του δραματικού τέλους του Καπετάν Άγρα και του Αντ. Μίγγα, Θεσσαλονίκη: Ιδιωτική έκδοση.

 

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

1.           Γεωργίου Γεωργιάδη  ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΡΑ ΚΑΙ ΜΙΓΚΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΝ ΝΑΟΥΣΗΣ 1-4/3/1958 - Αυτούσιες ιστορικές αφηγήσεις   Νιάουστα, τεύχος 131 (Απρίλιος-Ιούνιος 2010).  

2.           Μαρία Γ. Γιαννακοβίτου  Η τιμωρία των δολοφόνων του καπετάν Αγρα και Αντώνη Μίγγα   Νιάουστα, τεύχος 92 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2000).    

 

ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ - ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.           Δεληγιάννης Αναστάσιος   (Α.Μ.: 1012201903009)   Θέμα: «Σαράντος Αγαπηνός (1880-1907): Ο θρυλικός καπετάν Άγρας του Μακεδονικού Αγώνα»
ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ - ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ - ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2021. https://amitos.library.uop.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/6129/Deligiannis_1012201903009.pdf?sequence=1&isAllowed=y  (συντόμευση διεύθυνσης URL:   tinyurl.com/4uph5mz9, ανακτήθηκε 18/04/2023)

2.           Μπρούμπα Νίκη ΑΕΜ: 952  ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΔΑΣΚΑΛΕΣ ΣΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥΣ».
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ - ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ. ikee.lib.auth.gr/record/282904/files/?ln=el
(συντόμευση διεύθυνσης URL:   tinyurl.com/573ub75f, ανακτήθηκε 18/04/2023)

3.           Διδακτορική Διατριβή Παύλου Αχ. Νταφούλη: «Η υγειονομική περίθαλψη κατά την ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνος(1904-1908) και η δράση των έφεδρων και μόνιμων αξιωματικών που συμμετείχαν στο Μακεδονικό Αγώνα», Ιωάννινα 2007.   olympias.lib.uoi.gr/jspui/handle/123456789/25207

(συντόμευση διεύθυνσης URL :    tinyurl.com/yeyv9uts, ανακτήθηκε 18/04/2023)

 

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

1.             Η ταπεινωτική ήττα από τους Τούρκους το 1897. Η Ελλάδα αναγκάστηκε από τις μεγάλες δυνάμεις να πάρει υπέρογκα δάνεια που οδήγησαν στην πτώχευση και σε διεθνή οικονομικό έλεγχο. Διαβάστε όλο το άρθρο:   tinyurl.com/mrykvtxn, ανακτήθηκε 05/4/2023

2.             Κωστής Παλαμάς. «Η λειτουργία δεν τέλειωσε» (1925),  tinyurl.com/2da9mcnn, ανακτήθηκε 20/3/2023

3.             Ο ΜΕΣΣΗΝΙΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝ ΑΓΡΑΣ: ΑΓΝΩΣΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ!  agras1907.blogspot.com/2018/07/blog-post.html, ανακτήθηκε 06/4/2023.

4.             Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.Χριστόδουλος μιλά για τη θυσία των Άγρα και Μίγγα   agras1907.blogspot.com/2018/07/blog-post_14.html, ανακτήθηκε 06/4/2023.

5.              ΦΕΚ του 1926    tinyurl.com/2238fru2, ανακτήθηκε 06/4/2023.

6.             Για τον Μακεδονομάχο Καπετάν Τέλλο Άγρα - Ιστορία και αναγωγή στο σήμερα
(Κυριακή, 8 Ιουλίου 2012)    www.antibaro.gr/article/22583,   ανακτήθηκε 06/4/2023.

7.             Πλήρης ομιλία του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα.  tinyurl.com/msvznfuy, ανακτήθηκε 10/4/2023.

8.             Εφημερίδα «Εστία»  https://tinyurl.com/4hr7vtra, ανακτήθηκε 10/4/2023.

9.             Το κείμενο της Συμφωνίας των Πρεσπών  tinyurl.com/46hjjscb, ανακτήθηκε 10/4/2023.

10.          Μετάφραση άρθρου από την Nova Macedonija  tinyurl.com/43zvsm7e, ανακτήθηκε 10/4/2023.

11.          Οι παραβιάσεις της Συμφωνίας των Πρεσπών από τα Σκόπια  tinyurl.com/2bmzpcxc, ανακτήθηκε 10/4/2023.

 

---

[1]  Βλάχος Νικόλαος. (1935): Το Μακεδονικό ως φάση του Ανατολικού Ζητήματος, 1878-1908. Αθήνα

[2] Λιάκουρης Γεώργιος. (1986): Μακεδονικός Αγώνας. Τρίκαλα: Μορφωτικός Κόσμος

[3] Κανελόπουλος Γρηγ. Θεόδωρος (2003). ΚΑΠΕΤΑΝ ΑΓΡΑΣ. Τέλλος Αγαπηνός, Εθνομάρτυς (1880 – 1907) - Εισαγωγή στο Μακεδονικό Αγώνα, Έκδοση Β’, Αθήνα: Επτάλοφος ΑΒΕΕ,
σ. 66-67

[4] Κανελόπουλος Γρηγ. Θεόδωρος (2003). ΚΑΠΕΤΑΝ ΑΓΡΑΣ. Τέλλος Αγαπηνός, Εθνομάρτυς (1880 – 1907) - Εισαγωγή στο Μακεδονικό Αγώνα, Έκδοση Β΄, Αθήνα: Επτάλοφος ΑΒΕΕ, σ. 68

[5] Βλέπε το ΦΕΚ από την ιστοσελίδα της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης  https://www.eetaa.gr/metaboles/fek/1926/fek_97a_1926.pdf, ανακτήθηκε 9/4/2023.

[6]  Η Πλήρης ομιλία του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα το 1838   https://agras1907.blogspot.com/2018/03/1838.html, ανακτήθηκε 10/4/2023.

[7] Η πολυπληθής ενδοχώρα πιέζει την παραθαλάσσια λωρίδα γης, κατά την Γεωστρατηγική.

[8]  Εφημερίδα «Εστία»  https://tinyurl.com/4hr7vtra, ανακτήθηκε 10/4/2023

[9] Το κείμενο της Συμφωνίας των Πρεσπών  https://tinyurl.com/46hjjscb, ανακτήθηκε 10/4/2023.

[10]   Δείτε μετάφραση άρθρου από την Nova Macedonija  https://tinyurl.com/43zvsm7e, ανακτήθηκε 10/4/2023.

[11] Οι 301 παραβιάσεις: www.epitropiellinismou.gr/post/499, ανακτήθηκε 10/4/2023

[12] Κωστής Παλαμάς. «Η λειτουργία δεν τέλειωσε» (1925) blogs.sch.gr/spetsiotou/archives/1768, ανακτήθηκε 20/3/2023

 

Διαδώστε την ανάρτηση σε φίλους και γνωστούς.